Europees Concurrentiefonds: Europa’s nieuwe troefkaart

19 september 2025 - door Kaatje Gevaert

Op 16 juli 2025 stelde de Europese Commissie haar voorstel voor het nieuwe Meerjarig Financieel Kader voor. Met een budget van 2.000 miljard euro wil Europa sterker, weerbaarder en toekomstgericht investeren. In deze reeks belichten we telkens één onderdeel en analyseren we de mogelijke impact voor Vlaanderen.

Vandaag: het Europees Concurrentiefonds (European Competitiveness Fund, ECF).

Eén fonds, meer slagkracht

Het Europees Concurrentiefonds (ECF) moet de EU veerkrachtiger en competitiever maken in een wereld van toenemende geopolitieke en economische druk. Het fonds is een belangrijk onderdeel van het nieuwe Meerjarig Financieel Kader 2028–2034 en vormt een centrale pijler van de Competitiveness Agenda, zoals uitgewerkt in het Competitiveness Compass. De inspiratie komt uit de recente rapporten van Draghi en Letta.

Het ECF bundelt 14 bestaande programma’s – zoals Digital Europe, EU4Health, CEF Digital en het Europees Defensiefonds – in één instrument. Het fonds heeft een budget van 234 miljard euro, aangevuld met middelen uit Horizon Europe en het Innovatiefonds, wat het totaal brengt op ruim 400 miljard euro. Daarmee wil de Commissie gericht investeren in strategische technologieën en sectoren die essentieel zijn voor de groene en digitale transitie én voor de strategische autonomie van de EU.

Doelstellingen en prioriteiten

Het ECF combineert publieke en private middelen. Het moet bijdragen aan:

minder afhankelijkheid van derde landen voor kritieke technologieën en waardeketens bv. grondstoffen, chips, AI;
snellere markttoegang voor innovaties, ook in deep tech en clean tech;
een sterkere defensie- en ruimtevaartindustrie;
de realisatie van de Digital Decade en de klimaatdoelen van de Green Deal;
de uitbouw van een Union of Skills, in aanvulling op Erasmus+ en nationale opleidingsfondsen.

Kenmerken en nieuwigheden

Het ECF zet in op een aantal belangrijke vernieuwingen:

Volledige innovatiewaardeketen: van steun voor fundamenteel onderzoek, opschaling, productie en tot markttoegang.
Defensie en veiligheid centraal: meer dan de helft van het budget gaat naar defensie en ruimtevaart. Er komt een apart defensieonderzoeksprogramma en nieuwe instrumenten zoals de European Defence Projects of Common Interest dat inzet op gezamenlijke defensieprojecten die grensoverschrijdend zijn en van strategisch belang voor de hele EU. Lidstaten krijgen inspraak via de Defence Industrial Advisory Board en de Space and Defence Advisory Board.
Integratie en vereenvoudiging: 14 programma’s worden samengebracht, met één duidelijk regelboek (single rulebook) en minder administratieve last.
Flexibele financiering: subsidies, leningen, risicokapitaal & gemengde financiering (combinatie van publieke en private middelen) om private investeerders mee aan boord te krijgen.
Koppeling met andere EU-programma’s: nauwe samenwerking met Horizon Europe, Erasmus+, Connecting Europe Facility, InvestEU en de Europese Investeringsbank (EIB).
Competitiveness seal: een kwaliteitslabel dat succesvolle projecten helpt extra financiering te vinden, ook buiten het ECF.

Structuur van het programma

Het ECF werkt met vier grote beleidsvensters (policy windows):

Defensie & ruimtevaart – €125,2 miljard
Het grootste luik, met een defensieonderzoeksprogramma en Europese defensieprojecten van gemeenschappelijk belang.
Schone transitie & decarbonisatie – €26,2 miljard (+ €41 miljard via Innovatiefonds)
Voor projecten rond industriële transitie, waterstof, batterijen, CO₂-afvang en circulaire economie.
Digitale transitie & digitaal leiderschap – €51,5 miljard
Investeringen in AI, chips, cybersecurity, supercomputing, cloud en pan-Europese datanetwerken.
Gezondheid, biotechnologie, landbouw & bio-economie – €20,4 miljard
Focus op medische technologie, precisielandbouw, veerkrachtige voedselsystemen en preventieve gezondheidszorg.

Daarnaast is er een flexibel budget van €11 miljard voor horizontale prioriteiten zoals kmo-samenwerking, ontwikkeling van vaardigheden en projectondersteuning.

Totaalbudget: €234,3 miljard, aangevuld met €175 miljard uit Horizon Europe en €41 miljard uit het Innovatiefonds. Samen vormen ze een Europees Concurrentiefonds van €451 miljard, waarbij vooral defensie (53,5%) en digitalisering (22%) zwaar doorwegen.

Potentiële impact voor Vlaanderen

Als het fonds wordt goedgekeurd, kan het voor Vlaanderen heel wat kansen opleveren. Maakindustrieën, de digitale sector en defensie- en ruimtevaartclusters kunnen er voordeel uit halen, net als universiteiten en onderzoeksinstellingen. Het ECF kan cross-sectorale samenwerking stimuleren (bv. AI in landbouw of digitalisering in gezondheid) en kmo’s en start-ups sneller toegang geven tot gemengde (publiek en privaat) financiering

Maar er zijn ook aandachtspunten. Vlaanderen moet zorgen voor voldoende invloed in de Europese adviesstructuren. Een nauwe afstemming met het Vlaamse cluster- en innovatiebeleid lijkt hierin cruciaal. Enkel strategische en goed uitgewerkte en mature projecten zullen kans maken op succesvolle deelname.

Conclusie

Het Europees Concurrentiefonds (ECF) is een gamechanger: het brengt voor het eerst onderzoek, innovatie, digitalisering, defensie en duurzaamheid samen onder één vlag. Daarmee zet de Commissie een ambitieuze stap richting strategische autonomie en economische weerbaarheid.

De komende onderhandelingen zullen beslissend zijn. Voor Vlaanderen liggen er grote kansen – mits een tijdige en strategische positionering in dit nieuwe Europese speelveld.