03 juni 2025 - door Tina Rubbrecht
Op 27 mei 2025 keurde de Raad het nieuwe “Security Action For Europe” (SAFE) instrument goed. Daarmee kunnen lidstaten en bepaalde derde landen tot 150 miljard euro lenen voor gezamenlijke defensie-investeringen. Het voorstel maakt deel uit van het ReArm Europe/Paraatheid 2030-initiatief en moet onze Europese - en dus ook Belgische - defensiecapaciteit opkrikken.
In dit artikel lees je:
Wat het doel van SAFE is
Welke landen kunnen meedoen aan het SAFE-programma en onder welke voorwaarden
De verordening over het SAFE-instrument werd aangenomen via een noodprocedure o.b.v. artikel 122 van het Verdrag over de werking van de Europese Unie. Die procedure bepaalt dat enkel de goedkeuring van de lidstaten nodig is en dus niet van het Europees Parlement, gezien de uitzonderlijke geopolitieke situatie. Dit tot groot ongenoegen van het Parlement. Alle lidstaten steunden het SAFE-voorstel, behalve Hongarije (onthouding).
Het doel van SAFE is om dringende grootschalige investeringen in de Europese technologische en industriële defensiebasis (EDTIB) te financieren. Zo kan de productiecapaciteit omhoog, is defensiemateriaal op tijd beschikbaar wanneer nodig en worden capaciteitstekorten weggewerkt. Dit versterkt de algemene defensieparaatheid van de EU, zoals beschreven in het defensiewitboek, en ook de militaire steun aan Oekraïne.
Adam Szłapka – Pools minister voor Europese Zaken:
"We hebben het eerste grootschalige defensie-investeringsprogramma op Europees niveau aangenomen, ter waarde van € 150 miljard. Dit is niet alleen een succes van het voorzitterschap, maar van de hele EU. Dit unieke instrument zal onze defensievermogens versterken en onze defensie-industrie ondersteunen. Hoe meer we investeren in onze veiligheid en defensie, des te meer we diegenen afschrikken die ons kwaadgezind zijn."
Deze leningen met lange looptijd (tot maximaal 45 jaar, met een aflossingsvrije periode van 10 jaar) tegen concurrerende prijzen, draaien in essentie om meer, beter, samen én Europees investeren. De gezamenlijke aanbestedingen richten zich op de 7 prioritaire capaciteitsdomeinen uit het defensiewitboek (cfr. lijst hieronder).
Lidstaten krijgen tot uiterlijk 30 november om een verzoek voor steun in te dienen bij de Europese Commissie. Ze moeten daarbij een investeringsplan voorstellen waarin ze hun militaire materiaalbehoeften duidelijk maken.
Minstens twee landen moeten intekenen. Dit kunnen lidstaten of EER-EVA-landen (landen die lid zijn van de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) en de Europese Economische Ruimte (EER) zijn of Oekraïne, waarbij ten minste één land een lidstaat moet zijn.
Maar om in te spelen op de huidige geopolitieke situatie en de dringende behoefte aan grootschalige investeringen in defensiemateriaal, zal SAFE gedurende een beperkte periode ook aanbestedingen met slechts 1 lidstaat mogelijk maken.
Oekraïne en de EER-EVA-landen worden op dezelfde voorwaarden behandeld als de lidstaten. Zij kunnen zich niet alleen aansluiten bij gezamenlijke aanbestedingen, maar er zullen ook aankopen bij hun defensie-industrie mogelijk zijn.
Toetredende landen, kandidaat-lidstaten, potentiële kandidaat-lidstaten en landen die een veiligheids- en defensiepartnerschap met de EU hebben gesloten, zoals het Verenigd Koninkrijk, kunnen ook deelnemen aan gezamenlijke aanbestedingen.
Verder biedt SAFE de mogelijkheid om met die derde landen een aanvullende bilaterale of multilaterale overeenkomst te sluiten waarbij de subsidiabiliteitsvoorwaarden onder SAFE kunnen gelden.
De activiteiten die in aanmerking komen voor SAFE-financiering, zijn gebaseerd op de eerste lijst van prioritaire gebieden die de Europese Raad op 6 maart 2025 heeft vastgesteld. Ze worden onderverdeeld in 2 categorieën defensieproducten:
munitie en raketten; artilleriesystemen, met inbegrip van vermogens voor diepe precisieaanvallen; grondgevechtsvermogen en de bijbehorende ondersteuningssystemen, met inbegrip van militaire uitrusting en infanteriewapens; bescherming van kritieke infrastructuur; cyber; militaire mobiliteit, met inbegrip van antimobiliteitsmaatregelen;
lucht- en raketafweersystemen; maritieme oppervlakte- en onderwatervermogens; drones en droneafweersystemen; strategische hulpmiddelen zoals strategisch luchttransport, bijtanken in de lucht, C4 ISTAR-systemen, en ruimteactiva en -diensten; bescherming van ruimteactiva; artificiële intelligentie en elektronische oorlogvoering.
Lidstaten moeten deze producten kopen bij ondernemingen die zijn gevestigd en het hoofdkantoor hebben in de EU, EER-EVA-landen of Oekraïne. Voor beide productcategorieën moet in de aanbestedingsopdrachten worden bepaald dat de kosten van de onderdelen van oorsprong van buiten de EU, de EER-EVA-landen en Oekraïne maximaal 35% van de geraamde kosten van de onderdelen van het eindproduct bedragen. Zo wordt er meer geïnvesteerd in de Europese defensie-industrie, worden Europese jobs gecreëerd en wordt Europa tegelijkertijd minder afhankelijk van derde landen voor leveringen.
SAFE trad in werking op de dag na bekendmaking in het Publicatieblad van de Europese Unie, d.w.z. op 29 mei 2025.
Lidstaten hebben nu zes maanden de tijd om hun verzoek voor steun en hun nationaal investeringsplan in te dienen. Ze moeten elke zes maanden rapporteren over hun voortgang van de uitvoering. Ook kunnen zij dan betalingsverzoeken indienen. De laatste goedkeuring voor uitbetalingen kan tot en met 31 december 2030 plaatsvinden.
SAFE maakt deel uit van het ReArm Europe/Paraatheid 2030 initiatief dat 800 miljard euro moet mobiliseren voor defensie. Andere voorstellen zijn dat lidstaten meer budgettaire ruimte zullen krijgen voor defensie-uitgaven buiten de nationale begroting (België diende hiervoor al een aanvraag in), de inzet van EU-cohesiefondsen voor defensie-uitgaven, steun van de Europese Investeringsbank en het mobiliseren van privaat kapitaal.
