07 november 2023 - door Liese Dewilde
Op 26 oktober 2023 vond de tweede editie van het Groot Vlaams Europadebat van het Vlaams Parlement en VLEVA plaats. Dat is dé vaste afspraak van het Vlaams middenveld, Vlaamse en Europese beleidsmakers en EU-experten om terug te blikken op de State of the Union-speech van Commissievoorzitter von der Leyen.
Tijdens het debat werden twee thema’s behandeld: de sleutelvoorwaarden voor een geslaagde twin transition (1) en de weg naar een open strategische autonomie en een veerkrachtig Europees industriebeleid (2).
Wat speelt er in verband met deze thema’s bij het Vlaamse middenveld? VLEVA-leden Boerenbond, essenscia Vlaanderen, Voka en VVSG (Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten) gaven duiding over de struikelblokken en/of opportuniteiten voor hun sector en achterban.
Hoe gaan we naar een duurzame en competitieve economie via een rechtvaardige groene en digitale transitie? Hoe blijven we concurrerend én rechtvaardig tijdens die transitie?
Voor essenscia Vlaanderen is het niet voldoende om te spreken over een twin transition. Naast klimaatneutraliteit en digitalisering moet de chemiesector ook overschakelen naar een circulaire economie en continu innoveren om het stoffen- en productbeleid te verduurzamen. Die ongeziene industriële evolutie moet snel gebeuren en vraagt massale investeringen. De chemiesector ondersteunt de ambities, maar de juiste randvoorwaarden zijn essentieel. Europa kan enkel concurrentieel blijven op een wereldmarkt en aantrekkelijk blijven voor investering en innovatie als we concrete plannen krijgen van Europa. Daar hoort ook adequate financiering en een aantrekkelijke business case bij. Europa moet daarbij ook ondernemerschap ondersteunen, door creativiteit toe te laten en een tsunami aan regelgeving te vermijden.
Boerenbond is ook op zoek naar concrete plannen. “Momenteel is het een Green Dream, maar nog geen Green Deal”. De fundamentele stappen van het ‘hoe?’, het ‘hoe snel?’ en het ‘waarmee (de middelen)?’ zijn nog niet gezet. Ondernemers willen vooruit en hebben daar concrete plannen, en geen opbod aan ambities, voor nodig. Het is daarbij niet haalbaar om sneller en ambitieuzer te gaan als dat binnen de bestaande budgetten moet én als er geen tijdige alternatieven mogelijk zijn om verboden producten te vervangen. De aandacht gaat daarbij, ondanks ‘leave no one behind’, te weinig naar kleine spelers. Grote spelers kunnen immers verplichtingen doorschuiven naar zwakkere spelers. Momenteel is het evenwicht zoek voor Boerenbond. De juridische consequenties van initiatieven worden onderschat en impactanalyses onderwaarderen de sociaal-economische impact van plannen.
Voka spreekt over een triple transition. Want naast de groene en digitale transitie, zitten we ook in een strategische transitie. Het geopolitieke wereldtoneel is veranderd door poly-crisissen en protectionistische actoren, met grote gevolgen voor een export regio als Vlaanderen. Europa moet hierop reageren door te focussen op innovatie en regeldruk.
Er moeten meer Europese budgetten gaan naar innovatie, zowel naar innovatie-ondersteuning en de implementatie ervan. Sterke Europese fondsen moeten zorgen voor een level playing field door vrij toegankelijk te zijn en met toekenning op basis van excellentie.
De regeldruk moet minderen. Europese wetgeving gaat ver, gaat vaak uit van het voorzorgsprincipe en bepaalt vaak niet alleen het doel, maar ook de manieren waarop een doel bereikt moet worden. Bij die regelgeving ontbreekt het daarbij vaak aan een regionale focus en een totaalbeeld, met conflicterende belangen tot gevolg.
VVSG (Vereniging voor Vlaamse Steden en Gemeenten) merkt op dat de twin transition veel impact heeft op lokale besturen, maar dat de lokale besturen essentieel zijn om die dubbele transitie uit te voeren. Daarom is het voor VVSG merkwaardig dat lokale besturen niet vermeld worden in de State of the Union-speech van Commissievoorzitter von der Leyen. Een knelpunt voor de lokale besturen bij de Europese aanpak is de projectmatige financiële werking. Dit zorgt voor planlast en komt niet tegemoet aan de nood voor een globale en duurzame aanpak van de uitdagingen door lokale besturen. In de multi-governance structuur ‘Europa-België-Vlaanderen-lokale besturen’ is nood aan een overkoepelende aanpak qua subsidie-financiering voor de klimaattransitie.
In welke mate en hoe moet Europa streven naar (open) strategische autonomie? Hoe moet het Europees industriebeleid eruitzien om veerkrachtig, competitief en klaar voor de toekomst te zijn?
Voor VVSG wordt het brede begrip ‘strategische autonomie’ vooral ingevuld met een kijk op digitale veiligheid en cybersecurity. Lokale besturen, die sterk zijn in het voeren van integraal beleid met data-uitwisseling tussen verschillende domeinen en diensten, ondervinden veel moeilijkheden door de pioniersrol die Vlaanderen wil spelen op het vlak van digitale bescherming en privacy. Lokale besturen zijn momenteel ook nog niet opgewassen voor cybersecurity-risico’s. In dat kader is nood aan een algemene aanpak en zullen de verschillende niveaus moeten samenwerken.
Voka wijst op het belang van een geïntegreerd coherent industriebeleid, zowel in Vlaanderen als in Europa. Daar zijn drie dingen voor nodig. Ten eerste moet competitiviteit op de top van de agenda staan bij de volgende Europese Commissie. Ten tweede moet Europa coherent zijn in haar beleid. Beleid mag niet ontstaan uit silo’s. Botsende beleidsdoelstellingen zijn vandaag soms zelfs onverzoenbaar. Een hiërarchie in beleidsdoelstellingen kan hierin remediëren. Qua governance zou een Europees commissaris voor Europees beleid goed zijn om te coördineren en monitoren voor coherentie. Ten derde moet er een Europees antwoord komen op de huidige subsidie-wedloop. Versoepelingen van staatssteunregels moeten stoppen.
Boerenbond vraagt in het kader van strategische autonomie ondersteunend beleid voor de tandem landbouw-voeding. De huidige multipolaire wereld brengt bezorgdheden met zich mee: waar halen we onze (goedkope) grondstoffen? Europa heeft altijd het strategisch belang van landbouw erkend. In de zoektocht naar Europese strategische autonomie kan dat niet anders zijn.
essenscia Vlaanderen benadrukt hoe belangrijk het is om onze concurrentiekracht te versterken. Waardeketens moeten daarbij in hun geheel bekeken worden en technologie neutraliteit moet gehandhaafd worden. De industrie zit momenteel in zwaar vaarwater: hoge energieprijzen, een subsidie-race met ongelijk speelveld tot gevolg en hoge regeldruk. Als we niet willen dat producten elders gemaakt worden en we dus onze strategische autonomie willen nastreven, moeten energie-intensieve industrieën hier bij ons op een duurzame en betaalbare manier kunnen produceren. Nieuwe technologieën, maar ook bestaande industrieën die de omwenteling moeten maken, moeten daarbij blijvend ondersteund worden. Concurrentiekracht is essentieel voor het industriebeleid, want een Green Deal kan niet gerealiseerd worden zonder een Industrial Deal.
